Çocuğa Karşı Şiddet ve Akran Zorbalığı ilişkisi

*Prof. Dr. Nurper Ülküer

İçinde bulunduğumuz hafta iki önemli konuyu gündeme getirdi. Birincisi, bir yıl önce Kolombiya’nın başkenti Bogota’da ilk defa düzenlenen Çocuğa Karşı Şiddetin Önlenmesi ile ilgili Küresel Bakanlar Toplantısı’nın[1] değerlendirme toplantısı. Bir yıl önce düzenlenen bu toplantıda, ülkeler tarafından verilen sözlerin ne kadar yerine getirildiği, Dünya Sağlık Örgütü ev sahipliğinde düzenlenen çevrim içi toplantıda gündeme geldi. Ülke bakanları (bizim ülkemizde olmak üzere), çocuğa karşı şiddetin ortadan kaldırılması için bir yılda neler yaptıklarını anlattılar. En önemli adımlardan biri, birçok ülke “fiziksel ceza” konusunda önemli yaptırımlar getiren yasa tasarısı getirmişler ve çocuğa karşı şiddetin izlenmesi ve ivedilikle önlenmesi için önlemler almışlar, farkındalık çalışmaları yapmışlar. Bu alandaki çalışmaların giderek ivme kazanması, çocuğa karşı her türlü şiddetin (ihmal, istismar, örseleme vb.) ortadan kalkmasının sağlanması için gerekli. Çocuğa karşı şiddet her şekliyle, günümüzün acilen çözüm getirilmesi gerek sorunlarından biri olarak karşımızda.
İkinci önemli konu ise, çocuğun çocuğa karşı olan “şiddeti”. Tüm dünyanın çözmeye çalıştığı bir durum olan Akran Zorbalığı konusunda farkındalık yaratmak ve önleyici çözümler getirmek üzere 10-14 Kasım “Dünya Akran Zorbalığı ile Mücadele Haftası[2]” olarak belirlenmiş. Bu yıl teması “İYİLİĞİN GÜCÜ”.
“Zorbalık”,  bireyin kasıtlı olarak ve tekrar tekrar başka bir kişiye zarar vermeye veya rahatsız etmeye yönelik gerçekleştirdiği saldırgan davranışların bir biçimidir. zorbalık, fiziksel temas içerebileceği gibi, fiziksel temasın olmadığı eylemlerle de ortaya çıkabilir (Aslan & Polat, 2023))[3].
Akran zorbalığı genellikle üç temel özellik üzerinden tanımlanıyor: niyet, süreklilik ve güç dengesizliği. Zorbalık yapan bireyin amacı, fiziksel şiddet, incitici sözler veya olumsuz davranışlarla karşısındaki kişiye zarar vermektir. Bu tür eylemler, genellikle tekrarlayıcı bir şekilde devam eder ve mağdurun üzerinde baskı oluşturur (UNICEF, 2024)[4].
Türkiye’de yapılan çalışmalarda, akran zorbalığının önemli bir orana ulaştığı görülmektedir.  TUİK’in 2024 rakamları 6-17 yaş arası çocukların ortalama  %14’ünün, yaşa, cinsiyete, özel gereksinim durumuna göre çeşitli biçimlerde zorbalığa maruz kaldığını ortaya koymaktadır.
Türkiyede Akran Zorbalığı İstatistikleri (TUİK 2024)

Hemen her 7 çocuktan biri (6-17 yaş) bir çok defalar akran zorbalığına uğruyor
Özel gereksinimli çocuklar akran zorballğına daha çok uğruyorlar.
Akran zorbalığı çocuğun okula devamsızlık riskini de arttırıyor, başarısızlığa neden oluyor ve yaşam boyu sürecek travmalara neden olabiliyor.
Akran zorbalığı, çocuğa karşı şiddetin önemli bir parçası. Şiddet gören çocuklar şiddete ve zorbalığa daha eğilimli oluyorlar.Çocuğa karşı şiddetin önlenmesi ve akran zorbalığının da daha kolay önüne geçilebilmesi açısından önemlidir.
İngiltere”de kurulan “Akran Zorbalığına Karşı Birliği (Anti Bullying Alliance-ABA) çalışmaları[5] başta olmak üzere, yapılan çalışmalarda akran zorbalığını önlemede en çok şu üç önemli uygulamanın işe yaradığı görülmüş:
GÜÇLÜ EBEVYENLER akran zorbalığını önlemede önemli bir rol oynar. Zira onlar çocuklarının ilk öğretmenleridir. Onlara, çeşitli yollarla, aşağıda özetlenecek şekilde, çocukları ile daha bilinçli iletişim kurmalarında yardımcı olacak pratik öneriler geliştirmek;
Sakin bir sohbet için ortam hazırlayın. Çocuğunuzla, onun sözünü kesmeden veya yargılamadan dinleyip konuşabileceğiniz sakin bir zaman ayırın. 
Açık sorular sorun: “Bana neler olduğunu anlatabilir misin?” gibi, cevabı evet/hayı olmayan sorular sorun. 
Çocuğunuzdaki duygu durum değişikliklerini farkedin: Çocuğun okula gitmek istememesi,duygu durumunun hızlı değişimi veya eşyalaranını kaybolması gibi işaretleri iyi değerlendirin, dikkat edin.
Eğer çocuğunuz akran zorbalığına uğramışsa, bunun kendi suçu olmadığını, ve bereberce çalışarak durumu çözebileceğinizi hatırlatın. 
Eğer çocuğunuz zorbalığa tanık olmuşsa: iyiliğin gücünden bahsedin. Diğer çocukları güvenli bir şekilde korumak için konuyu bir yetişkine anlatması gerektiğini, veya zorbalık görenle arkadaşlık yapmasının, şefkat göstermesinin öneminden bahsedin.
Eğer çocuğunuz zorbalığa karışmışsa; sakin olun ve onun davranışının diğerlerini nasıl etkilediğini anlamasına yardımcı olun ve doğru şeyler yapması için ona yardımcı olun.
Okulla beraber çalışın: Çocuğunuzun okulunu arayın ve kaygılarınızı okulla pylaşın.
Empati kurma ve saygılı olma konusunda model olun. Kendi davranışlarınızla başkalarına, kızgın olduğunuzda bile,  nasıl iyi ve kibar davranabileceğinizi kendilerine gösterin.
EĞİTİM ve OKULLARDA ZORBALIĞIN ÖNLENMESİ  
Öğretmenlerin, meslek öncesi eğitimlerinde akran zorbalğını önleyecek eğitimlere yer vemek.
Hizmet içi eğitimler ve farkındalık çalışmalarını sürdürmek
Her okulda akran zorbalığnı önleme sorumlusu belirlemek 
Tüm okullarda akran zorbalığını kayıt altına almak ve ilgili yerlere vakit geçirmeden bildirmek.
Akran zorbalığını önlemede en önemli konumda olan EBEVEYNLER ile iletişim halidne olmak.
MAĞDURLARIN KORUNMASI VE PSİKOLOJİK DESTEK SUNULMASI:
İlgili kurum ve kuruluşların, başta ruh sağlığı hizmetleri olmak üzere akran zorbalığına uğrayan çocukların ve yapan çocukların ruhsal yönden desteklenmesi ve yardım edilmesi gerekmektedir.
 
ŞİDDET ŞİDDETİ GETİRİR: Zorbalık yapan çocukların da başka şiddet durumlarının mağdurları olma ihtimali göz önüne alınması ve bu davranışlarının arkasında yatan nedenlerin araştırılması ve gerekli önlemlerin zorbalık ortaya çıkmadan önlenmesi için her düzeyde önlemlerin alınmasının önemi unutulmamalıdır.
 
YASAL DÜZENLEMELER, ULUSAL STRATEJİ VE YEREL UYGULAMALAR
Çocuğa karşı şiddetin ortadan kaldırılması ve akran zorbalığı arasındaki ilişki göz önüne alındığında, hükümetlerin konuyu büyük bir hassasiyet ve ivedilikle ele almasıi, bakanlar düzeyindeki küresel toplantılarda alınan kararların uygulamaya geçmesi gerekmektedir.
Bu konuda yapılması gerekenler şöyle özetlenebilir:
Politika oluşturmaya yönelik araştırmalar: Üniversiteler, ulusal ve uluslararası kuruluşlar, sivil toplum örgütleri, akran zorbalığı konusunda daha detaylı ve düzenli nicel ve nitel veri toplanmaya yönelik araştırmaların yapılması gerekir. Bu araştırmalar, sadece kim ve ne sorusuna değil neden ve nasıl sorularına da cevap aramalıdır. Araştırmalar, katılımcı bir yöntemle, çocukların, ebeveynlerin, öğretmenlerin, yerel toplulukların ve gönüllü kuruşların, araştırmaların her aşamasında aktif olmalarını sağlayacak şekilde planlanmalıdır. Elde edilen kanıtların ulusal politikalara ve stratejilere yol gösterecek şekilde paylaşılması, bu araştırmaların nihai amacı olmalıdır.
İzleme ve Değerlendirme çalışmaları; alanda halihazırda kullanılan akran zorbalığını önleme tedbirlerinin (yasal ve diğer), programlarının, yönetmeliklerin ve uygulamaların objektif bir değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu değerlendirmeler ışığında uygulamalar daha etkili olacak şekilde gözden geçirilmelidir.
Ulusal Strateji ve Bütçelendirilmesi; Çocuğa Karşı Şiddet ve çocuğun çocuğa şiddetinin (akran zorbalığı) önlenmesi, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarından (SKA 17.2) biridir. 2026-2030 yılları içinde gerçekleştirilecek ulusal bir stratejik plan ve bütçe bu konuda önemli bir yol katedilmesini sağlayabilir.
Akran Zorbalığını Önleme Fonu (AZÖF); Farkındalık çalışmaları ve önleme tedbirlerinin hayata geçirilmesi için bir Akran Zorbalığını Önleme Fonu (AZÖF) oluşturulması, çalışmaların uzun soluklu finansmanı ve sürdürülebilirliği için önemlidir.
Tüm bu gerekçelerden yola çıkarak, TBMM içinde başlatılan Çocuk Hareketi[6] Türkiye Büyük Millet Meclis’i Bünyesinde Akran Zorbalığını Önleme Komisyonu kurdu. Komisyon, katılımcı bir bakış açısıyla çalışmalarına başlamış bulunmaktadır. Bu önerilerin hayata geçirilmesinde önemli bir lokomotif olacaktır. Desteklenmesi gereken önemli bir adım.
İYİLİĞİN GÜCÜNÜ KULLANALIM VE AKRAN ZORBALIĞININ ÖNÜNE GEÇELİM
 


[1] https://endviolenceagainstchildrenconference.org/
[2] [2] https://anti-bullyingalliance.org.uk/
[3] ASLAN, M., & POLAT, M. (2023, Nisan). TÜM BOYUTLARIYLA AKRAN ZORBALIĞI. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 43-82.
[4] UNICEF: https://www.unicef.org/turkiye/hikayeler/akran-zorbalıgı
[5] https://anti-bullyingalliance.org.uk/
 
[6] https://cocukhareketi.org/